Gláka er augnsjúkdómur sem leiðir til skemmda á sjóntauginni. Sjóntaugin tengir augað við heilan. Ómeðhöndluð gláka getur valdið varanlegri sjónskerðingu.

Enn er ekki vitað um nákvæm orsök gláku en vitað er að hækkaður augnþrýstingur er stór áhættuþáttur. Augað framleiðir vökva til að viðhalda lögun þess og veita því næringu. Þegar flæði á vökvanum skerðist og vökvinn safnast upp í auganu myndast augnþrýstingur sem getur skemmt taugafrumur sjóntaugarinnar sem veldur sjónskerðingu. Aðrir áhættuþættir eru til dæmis sykursýki, fjölskyldusaga um gláku, hækkaður aldur og mikil nærsýni.

Gláka getur bæði þróast hægt og komið skyndilega. Algengara er að gláka þróist hægt og kemur hún yfirleitt ekki fram fyrr en eftir fertugt. Þessi tegund af gláku er oft einkennalaus á byrjunarstigi. Sjóntaugin skemmist hægt og bítandi og sjónsviðið þrengist eftir því sem sjúkdómurinn þróast. Sjónsviðinu er oft líkt við að horfa í gegnum rör en ef sjúkdómurinn er ómeðhöndlaður getur miðjusjónin einnig tapast.

Bráðagláka er mun sjaldgæfari. Einkenni bráðagláku geta verið skyndilega aukinn og sársaukafullur þrýstingur í auga, sjónskerðing, höfuðverkur, litaðir hringir í kringum ljósgjafa og almenn vanlíðan með uppköstum. Mikilvægt er að bregðast hratt við þessum einkennum og leita til augnlæknis eða á bráðamóttöku.  

Meðferðir sem augnlæknar bjóða upp á eru augndropar sem draga úr augnþrýstingi, lasermeðferðir og skurðaðgerðir. Algengasta meðhöndlunin eru augndropar. Mikilvægt er að greina gláku á frumstigi þar sem ekki er hægt að gera við skemmdir sem þegar hafa orðið. Hægt er að lágmarka varanlegan sjónskaða ef gláka er greind og meðhöndluð snemma. Þess vegna er mikilvægt að fara í augnskoðun og láta sjónmæla sig reglulega. Ef grunur leikur á gláku í sjónmælingu hjá okkur vísum við þér til augnlæknis til frekari skoðunar. 

AMD eða hrörnun í augnbotnum er aldurstengdur sjúkdómur sem hefur áhrif á miðjusjónina. Mikilvægt svæði sjónhimnunnar hrörnar og skerðir lestrarsjón og sjónskerpu. Erfitt getur t.d. verið að þekkja andlit og lesa texta í bók. Sjúkdómurinn sést oft fyrst í kringum sextugt og er ein algengasta orsök lögblindu hjá eldri borgurum. Orsakir augnbotnahrörnunar eru ekki þekktar en helsti áhættuþátturinn eru reykingar ásamt hækkandi aldri, fjölskyldusaga og hár blóðþrýstingur. Sjúkdómurinn skiptist í tvo meginflokka, þurra og vota hrörnun í augnbotnum.

Þurr hrörnun í augnbotnum er algengari. Úrgangsefni safnast upp undir sjónhimnu og mynda litla gulleita bletti. Þú getur verið með þessa bletti í mörg ár án þess að það hafi áhrif á sjónina. Eftir því sem blettirnir verða fleiri og stærri versnar ástandið og leiðir til hrörnunar sjónhimnu og sjónskerðingar. Ekki er til nein lækning við þurri augnbotnahrörnun en ef sjúkdómurinn greinist snemma er hægt að fá leiðbeiningar um lífsstílsþætti sem geta hjálpað við að fyrirbyggja eða seinka sjónskerðingu.

Við vota hrörnun í augnbotnum leka æðar í vefjalaginu fyrir neðan sjónhimnu. Þetta gerist vegna hraðrar nýæðamyndunar og veldur bjúg og blæðingum. Einkennin eru sjónskerðing sem gerist hratt og aflögun á sjón þannig að beinar línur virðast bognar. Hættan á að fá vota augnbotnahrörnun er stærri ef þurr augnbotnahrörnun er nú þegar til staðar. Mikilvægt er að meðhöndla sjúkdóminn sem fyrst til að fyrirbyggja og lágmarka sjónskerðingu. Meðferðarmöguleikar eru leysimeðferð, lyfi sprautað inn í glerhlaupið og skurðaðgerð.

Ský á auga (cataract) nefnist ástandið þegar að augasteinninn er ekki lengur tær heldur skyggður og við það skerðist sjónin. Ástandið nær yfir allar gráður skýjaðra augasteina sem takmarka að einhverju leyti ljósleið inn í sjónhimnu augans og gefur þar af leiðandi þokukennda sjón. Ský á auga kemur oftast fram í báðum augum en getur þó verið mismikið. Sjúkdómurinn getur birst á öllum aldri en er algengastur hjá eldra fólki.

Enginn sársauki fylgir skýi á auga en meðal einkenna eru þokukennd sjón, skert litaskyn, tvísýni, ljósfælni og aukin nærsýni.

Helstu orsök sjúkdómsins er hækkandi aldur en aðrir áhrifavaldar eru t.d. reykingar, sykursýki, útfjólubláir geislar sólarinnar, ákveðin lyf og fyrrum augnskaði. 

Meðferð við skýi á augasteini er aðgerð þar sem augasteinninn er fjarlægður og gervi augasteinn settur í staðinn. Aðgerðin er þó ekki gerð fyrr en sjónskerðing fer að hafa veruleg áhrif á daglegt líf, t.d. við akstur og lestur.

Augnbotna vandamál tengd sykursýki

Sykursýki er algeng orsök sjónvandamála vegna þess að sjúkdómurinn getur haft slæm áhrif á háræðarnar í auganu sem skaðar sjónhimnuna og þar af leiðandi sjónina. Algengasti augnsjúkdómurinn er diabetic retinopathy. Diabetic retinopathy er sjúkdómur í sjónhimnu sem getur leitt til verulegrar sjónskerðingar og jafnvel blindu ef hann er ekki meðhöndlaður. Þess vegna er mikilvægt að vera í reglubundnu eftirliti hjá augnlækni. 

Hár blóðsykur (illa meðhöndluð sykursýki),  hátt kólesteról og reykingar auka hættuna á sjúkdómnum. Helstu einkennin eru minnkuð sjónskerpa, þokukennd sjón, skert litaskyn og bjöguð sjón.

Í reglulegum skoðunum hjá augnlækni er fylgst með breytingum í augnbotnum og oft hægt að greina sjúkdóminn áður en hann fer að valda sjónskerðingu. Ef meðferð er hafin á fyrstu stigum sjúkdómsins getur hún fyrirbyggt skaða á sjóninni. Meðferðarmöguleikar eru lasermeðferð, lyfjameðferðir og skurðaðgerð. 

Sjónhimnulos/glerhlaupslos

Sjónhimnulos er alvarlegur augnsjúkdómur sem mikilvægt er að bregðast hratt við.

Sjónhimnan er þunn himna sem klæðir augað að innan. Í sjónhimnunni eru frumur sem bregðast við ljósi. Þegar ljós berst að sjónhimnu myndast taugaboð og þau eru send áfram til heilans sem myndar myndina af því sem horft er á. Við sjónhimnulos losnar sjónhimnan frá sinni eðlilegu staðsetningu og ef hún fellur ekki fljótt aftur á sinn stað getur það valdið varanlegri sjónskerðingu.

Sjónhimnan getur m.a. losnað vegna rýrnunar á glerhlaupi inn í auganu, mikillar nærsýni, högg á augað, fyrri augnaðgerða eða í tengslum við sykursýki.

Einkenni við sjónhimnulos geta verið ljósblossar í sjónsviði, skyndilegar og fleiri flygsur í sjónsviði, dökkur skuggi á jaðri sjónsviðsins og skyndileg sjónskerðing. Mikilvægt er að bregðast hratt við þessum einkennum og fá viðeigandi meðferð hjá augnlækni ef um sjónhimnulos er að ræða.

Val á meðferð við sjónhimnulosi fer eftir því hvar himnan hefur losnað frá og hversu mikið. Meðferðarmöguleikar eru m.a. lasermeðferð og aðgerð.